Η διάβρωση του εδάφους είναι ένα σοβαρό περιβαλλοντικό πρόβλημα που επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα της γης. Υπάρχει μια σειρά από αιτίες εμφάνισής της, η κατανόηση των οποίων επιτρέπει την επιλογή αποτελεσματικών μεθόδων πρόληψης και αντιμετώπισης των συνεπειών. Η λεπτομερής επισκόπηση όλων των παραγόντων είναι σημαντική για τους αγρότες και άλλους εκπροσώπους του αγροτικού τομέα που ενδιαφέρονται για την εφαρμογή πρακτικών λύσεων για τη μείωση των αρνητικών συμβάντων και τη διατήρηση της παραγωγικότητας.
Τι είναι η διάβρωση του εδάφους
Είναι η διαδικασία καταστροφής του ανώτερου γόνιμου στρώματος υπό την επίδραση αρνητικών παραγόντων – φυσικών και ανθρωπογενών, που οδηγεί στην υποβάθμιση της γης και κατά συνέπεια στη σταδιακή υποβάθμισή της. Η διάβρωση του εδάφους είναι η σταδιακή λέπτυνσή του, που μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια γονιμότητας. Η εμφάνισή της υποδεικνύεται από:
- ρωγμές και χαράδρες,
- αλλαγές στη δομή και τη σύνθεση του εδάφους,
- αύξηση της ποσότητας πετρών στην επιφάνεια,
Αυτά είναι τα βασικά σημάδια διάβρωσης του εδάφους που υποδεικνύουν την εξάντληση του γόνιμου ορίζοντα. Όσον αφορά την ταχύτητα, η διαδικασία μπορεί να είναι τόσο φυσική όσο και επιταχυνόμενη – στη δεύτερη περίπτωση, η περίοδος υποβάθμισης είναι 10-30 χρόνια. Το πρόβλημα θα επιδεινωθεί μόνο εάν δεν ληφθούν μέτρα για την εξάλειψή του.
Αιτίες και τύποι διάβρωσης εδάφους
Υπάρχουν τόσο φυσικοί παράγοντες όσο και παράγοντες που σχετίζονται με τη γεωργική δραστηριότητα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η λέπτυνση του εδάφους συμβαίνει λόγω σύνθετων αρνητικών επιδράσεων: η φύση δημιουργεί τις συνθήκες για αυτό, και η ακατάλληλη καλλιέργεια το επιδεινώνει. Η αιτία της διάβρωσης του εδάφους καθορίζει τον τύπο της. Μεταξύ των πιο συνηθισμένων:
- ακατάλληλη καλλιέργεια της γης,
- ζημιά στο έδαφος από τη βόσκηση βοοειδών,
- έλλειψη αναβαθμίδων στις πλαγιές,
- μόλυνση από βιομηχανικά απόβλητα ή λύματα – χημικοί τύποι διάβρωσης του εδάφους που όχι μόνο υποβαθμίζουν την ποιότητα της γης αλλά και την καταστρέφουν, καθιστώντας την ακατάλληλη για περαιτέρω χρήση και καλλιέργεια,
- έλλειψη συστημάτων αποστράγγισης για την απομάκρυνση του πλεονάζοντος νερού,
- έλλειψη φυτικής κάλυψης, που οδηγεί σε αιολική διάβρωση του εδάφους,
- ετήσιο βαθύ όργωμα με χρήση γεωργικών μηχανημάτων, που δεν επιτρέπει στη γη να αναρρώσει,
- υπερβολική χρήση ανόργανων λιπασμάτων και επιθετικών φυτοφαρμάκων,
- υψηλή οξύτητα ή αλκαλικότητα λόγω χημικής επίδρασης.
Διαβάστε επίσης: Πώς να προσδιορίσετε την οξύτητα του εδάφους και πώς να τη μειώσετε ή να την αυξήσετε
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τις αιτίες που προκαλούν διάφορους τύπους διάβρωσης του εδάφους για να λάβουμε τα κατάλληλα μέτρα προστασίας και πρόληψης της υποβάθμισης. Μόνο με μια ορθολογική προσέγγιση στη γεωργική δραστηριότητα μπορούμε να προστατεύσουμε τη γη από καταστροφικές διαδικασίες και μείωση της παραγωγικότητας.
Αιολική διάβρωση
Σχετική με τις στεπικές περιοχές της χώρας, που χαρακτηρίζονται από ξηρό κλίμα και ανεπαρκή βλάστηση, προκαλώντας διάβρωση του εδάφους. Οι αιτίες της λέπτυνσης του γόνιμου στρώματος του εδάφους έγκεινται στο γεγονός ότι οι άνεμοι σηκώνουν μικρά σωματίδια από την επιφάνεια, σταδιακά διαταράσσοντας την οικολογική ισορροπία. Ταυτόχρονα, αυτό οδηγεί σε ζημιά στα νεαρά φυτά, καθώς και στο φύσημα μικρών σπόρων μετά το όργωμα του εδάφους. Η διάβρωση μπορεί να προκληθεί ακόμη και από σχετικά ασθενή άνεμο – έως 5 μ/δ, όταν πρόκειται για αμμώδη και ασβεστολιθικά εδάφη χωρίς φυσική χλοοκάλυψη.
Επικίνδυνες είναι και οι αμμοθύελλες, ικανές να καταστρέψουν τη μελλοντική σοδειά. Είναι ιδιαίτερα επιζήμιες για καλλιέργειες όπως το καλαμπόκι, τα ζαχαρότευτλα, ο ηλίανθος: τα πρώιμα φύτρα είναι αρκετά αδύναμα, οδηγώντας στην καταστροφή τους.
Διάβρωση χαραδρών
Είναι η διαδικασία σχηματισμού χαραδρών σε πλαγιές και λόφους λόγω ροής νερού. Ξεκινά με μικρές διαβρώσεις που σταδιακά βαθαίνουν. Ο κύριος κίνδυνός της είναι ότι όχι μόνο καταστρέφεται το ανώτερο στρώμα, αλλά αλλάζει συνολικά το ανάγλυφο της περιοχής – σχηματίζονται διαβρώσεις και χαράδρες, καθιστώντας τη γη ακατάλληλη για χρήση.
Η διάβρωση χαραδρών είναι ένας από τους πιο καταστροφικούς τύπους, που οδηγεί σε μείωση της έκτασης της γεωργικής γης. Σταδιακά, μικρά ρυάκια μετατρέπονται σε βαθιές χαράδρες που διευρύνονται και βαθαίνουν με κάθε βροχή.
Υδατική διάβρωση του εδάφους
Συμβαίνει κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων, λιώσιμο χιονιού ή πλημμύρες, όταν μεγάλες ροές νερού παρασύρουν το ανώτερο στρώμα του εδάφους. Είναι μία από τις πιο συνηθισμένες μορφές καταστροφής, που μπορεί να είναι:
- επιφανειακή – διαβρώνει το ανώτερο, γόνιμο στρώμα, μειώνοντας το πάχος του,
- γραμμική – σχηματίζει κοιλότητες και κανάλια, αλλάζοντας το τοπίο.
Η διάβρωση του εδάφους λόγω δράσης του νερού είναι επικίνδυνη όχι μόνο για την καταστροφή της γεωργικής γης, αλλά και για την πρόσχωση ποταμών και καναλιών άρδευσης.
Χιονική διάβρωση
Συμβαίνει λόγω της ταχείας τήξης του χιονιού, όταν το νερό από το λιώσιμο δεν προλαβαίνει να διεισδύσει στο έδαφος και ρέει στην επιφάνεια, διαβρώνοντάς την. Αυτή η διαδικασία είναι ιδιαίτερα ενεργή την άνοιξη, όταν συσσωρεύονται μεγάλες ποσότητες χιονιού στις πλαγιές και τους λόφους.
Διάβρωση βοσκοτόπων
Προκύπτει από την υπερβολική βόσκηση βοοειδών στην ίδια περιοχή. Όταν μεγάλα κοπάδια ζώων βρίσκονται συνεχώς στο βοσκότοπο, η χλοοκάλυψη εξαντλείται και το έδαφος αρχίζει να καταστρέφεται υπό την επίδραση των οπλών. Η βαθιά διάβρωση οδηγεί σε απώλεια του γόνιμου στρώματος του εδάφους, συμπύκνωσή του και καταστροφή.
Αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στις πλαγιές των κοιλάδων: υπό τη μηχανική επίδραση των οπλών κατά τη διέλευση από τα ίδια μονοπάτια, το έδαφος ολισθαίνει προς τα κάτω, γι’ αυτό αυτός ο τύπος ονομάζεται επίσης ‘διάβρωση μονοπατιών’.
Χημική διάβρωση του εδάφους
Προκύπτει από τη χρήση επιθετικών ουσιών ή τη μόλυνση από βιομηχανικά απόβλητα. Το έδαφος χάνει τις φυσικές του ιδιότητες, καθιστώντας το ακατάλληλο για την καλλιέργεια γεωργικών προϊόντων. Διάφορα λιπάσματα και φυτοφάρμακα μπορούν να προκαλέσουν αύξηση της οξύτητας και έκπλυση χρήσιμων μετάλλων.
Αγροτεχνική διάβρωση
Τα λάθη στη γεωργική δραστηριότητα οδηγούν τους αγρότες να καταστρέφουν οι ίδιοι τη γη τους. Πρόκειται για τεχνική διάβρωση που προκαλείται από υπερβολικά εντατική επεξεργασία με ειδικό εξοπλισμό. Ως αποτέλεσμα, το έδαφος ολισθαίνει προς τα κάτω και καταστρέφεται το ανώτερο στρώμα του.
Ανάλογα με το τι προκάλεσε την υποβάθμιση της γης, πρέπει να ληφθούν κατάλληλα μέτρα που στοχεύουν στην εξάλειψη όχι μόνο των συνεπειών αλλά και της ρίζας του προβλήματος. Επομένως, είναι σημαντικό να προσδιοριστεί σωστά τι προκάλεσε τη διάβρωση του εδάφους. Οι τύποι είναι αρκετά πολυάριθμοι, και η ανθρώπινη δραστηριότητα συχνά είναι πολύ πιο επιζήμια από τους φυσικούς παράγοντες.
Διαβάστε επίσης: Γεωργία ακριβείας στην Ουκρανία: ορισμός και προοπτικές
Τύποι διάβρωσης στην Ουκρανία
Ο εκτιμώμενος όγκος μαύρου εδάφους είναι 24 εκατομμύρια εκτάρια – περίπου 60% της έκτασης. Αλλά, παρά το γεγονός ότι η χώρα έχει το 8% της γόνιμης γης παγκοσμίως, ο
- έντονες βροχοπτώσεις,
- αμμοθύελλες,
- ισχυροί άνεμοι.
Κυρίως, η διάβρωση του εδάφους στην Ουκρανία προκύπτει από την παραβίαση της αμειψισποράς και τη συνεχή καλλιέργεια φυτών που εξαντλούν το έδαφος. Σύμφωνα με περιβαλλοντικές μελέτες, από το 1900 έχει χαθεί περίπου το ένα τρίτο του χούμου. Για την αναδημιουργία 10 εκατοστών γόνιμου στρώματος χρειάζονται περίπου 2000 χρόνια.
Τα εξαντλημένα εδάφη παρασύρονται εύκολα από τον άνεμο, με αποτέλεσμα μεγάλες εκτάσεις να σταματούν να είναι παραγωγικές. Και σύμφωνα με προσεγγιστικές εκτιμήσεις, η αμελής στάση απέναντι στον φυσικό πλούτο της γης οδηγεί σε απώλειες δεκάδων δισεκατομμυρίων γρίβνα ετησίως.
Ο πόλεμος επιδείνωσε σοβαρά την κατάσταση: οι κύριοι τύποι διάβρωσης του εδάφους συμπληρώθηκαν με χημική μόλυνση. Και μετά την τραγωδία στο υδροηλεκτρικό σταθμό Καχόβκα, η περιοχή του Χερσώνα θα αντιμετωπίσει μακροχρόνια ξηρασία, που θα οδηγήσει σε σοβαρή υποβάθμιση της γης.
Η υπεύθυνη γεωργία είναι η βασική κατεύθυνση της σύγχρονης γεωργίας. Αυτό περιλαμβάνει την εφαρμογή νέων προσεγγίσεων που βοηθούν στην αύξηση της παραγωγικότητας χωρίς να καταστρέφεται το έδαφος μακροπρόθεσμα. Για αυτό απαιτούνται ποιοτικά οργανικά λιπάσματα, καθώς και σύγχρονος εξοπλισμός και μηχανήματα που ελαχιστοποιούν τη μηχανική βλάβη. Για τους αγρότες που αγωνίζονται για τη μακροπρόθεσμη γονιμότητα της γης, έχει αναπτυχθεί η ειδική διαδικτυακή υπηρεσία WEAGRO. Πρόκειται για μια συμφέρουσα δόση πληρωμών που επιτρέπει την αγορά όλων των απαραίτητων από επαληθευμένους κατασκευαστές και προμηθευτές με αναβολή πληρωμής. Ως αποτέλεσμα, θα είναι δυνατή η έγκαιρη προετοιμασία για την επόμενη σεζόν και η έναρξη του κύκλου εργασιών χωρίς καθυστερήσεις.
Συνέπειες διαφόρων τύπων διάβρωσης
Οι εξωτερικοί παράγοντες, όπως και η ανθρώπινη δραστηριότητα, προκαλούν σοβαρές ζημιές που επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγικότητα και κατά συνέπεια το κέρδος που λαμβάνουν οι αγρότες και το κράτος. Η διάβρωση του εδάφους καταστρέφει το γόνιμο στρώμα και μειώνει πολλαπλά την παραγωγικότητα: εξαφανίζονται θρεπτικές ουσίες που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και τη φυσιολογική ανάπτυξη των φυτών. Και αυτό είναι απειλή όχι μόνο για τη γεωργία, αλλά και για την οικονομία της χώρας και το περιβάλλον. Η διάβρωση του εδάφους, οι αιτίες που την προκαλούν, όπως και οι συνέπειές της, δεν πρέπει να μείνουν χωρίς προσοχή. Μεταξύ των βασικών προβλημάτων:
- Ρύπανση υδάτινων σωμάτων. Υπό την επίδραση βροχών και πλημμυρών, μικρά σωματίδια κατακάθονται στον πυθμένα, προκαλώντας την πρόσχωσή τους. Από αυτό υποφέρουν οι κάτοικοι των ποταμών, όπως και άλλοι ζωντανοί οργανισμοί, οδηγώντας σε σταδιακή μείωση του πληθυσμού. Σε αυτό συμβάλλει σημαντικά και η αιολική διάβρωση. Οι συνέπειες της καταστροφής του ανώτερου στρώματος και της επιχωμάτωσης των υδάτινων σωμάτων οδηγούν σε περίσσεια θρεπτικών ουσιών που εισέρχονται στα υδατικά συστήματα, προκαλώντας ταχεία ανάπτυξη φυκιών, θάνατο ψαριών, και είναι επικίνδυνες για ανθρώπους και ζώα.
- Οξίνιση εδαφών. Η αλλαγή της χημικής σύνθεσης μπορεί να προκληθεί από διάφορους παράγοντες, αλλά συχνότερα η απώλεια βασικών στοιχείων όπως το ασβέστιο, το μαγνήσιο και το κάλιο προκαλείται από τη διάβρωση των εδαφών. Και τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα μόνο επιδεινώνουν αυτό το πρόβλημα.
- Μείωση γονιμότητας. Σημαντική ζημιά προκαλεί η αιολική διάβρωση. Η επίδραση στο έδαφος οδηγεί στην καταστροφή του ανώτερου στρώματος και της δομής, που μειώνει τη βιολογική δραστηριότητα των εδαφών, την ικανότητά τους για αναγέννηση, καθώς και τον αερισμό. Ταυτόχρονα, οι ισχυρές ριπές ανέμου καταστρέφουν τις νεαρές καλλιέργειες – και η ποιότητα, όπως και ο όγκος της σοδειάς, μειώνεται ραγδαία.
Διαβάστε επίσης: Έδαφος: τι είναι, είδη και η γονιμότητά του
Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να κατανοήσουμε τι είναι η διάβρωση του εδάφους, οι τύποι της και οι συνέπειές της – είναι διαδικασίες που διαταράσσουν το οικοσύστημα συνολικά. Η μη τήρηση των βασικών αρχών της βιώσιμης γεωργίας πολλαπλασιάζει τις συνέπειες της αιολικής διάβρωσης του εδάφους, καθώς και τη ζημιά από τις έντονες βροχοπτώσεις και το λιώσιμο του χιονιού – και η προηγουμένως γόνιμη γη γίνεται ακατάλληλη για καλλιέργεια.
Μέτρα καταπολέμησης της διάβρωσης του εδάφους
Πριν η κατάσταση γίνει κρίσιμη, είναι σημαντικό να ληφθούν κατάλληλα μέτρα για την προστασία της γης, καθώς και να αλλάξει η προσέγγιση στη γεωργική δραστηριότητα προς πιο οικολογικές και ασφαλείς λύσεις. Για να μην εμφανιστεί διάβρωση του εδάφους, η καταπολέμησή της πρέπει να είναι ολοκληρωμένη και συνεχής – και για αυτό έχει αναπτυχθεί μια σειρά αποτελεσματικών μεθόδων που βοηθούν στην προστασία της γης από τη διάβρωση και την υποβάθμιση από τον άνεμο και το νερό.
Τρόποι πρόληψης της διάβρωσης από τους αγρότες
Μεταξύ των βασικών αγροτεχνικών μεθόδων που έχουν κερδίσει δημοτικότητα και αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους, αξίζει να επισημανθούν μια σειρά λύσεων. Διάβρωση εδάφους και μέτρα καταπολέμησής της:
- ελάχιστη καλλιέργεια – εναλλακτική στο βαθύ όργωμα,
- No-till – πλήρης απουσία οργώματος με υποχρεωτική εδαφοκάλυψη,
- σωστή αμειψισπορά – εναλλαγή διαφορετικών καλλιεργειών για τη διατήρηση των θρεπτικών ουσιών,
- αναβαθμίδωση πλαγιών — για την πρόληψη της στασιμότητας του νερού·
Όλα αυτά είναι πραγματικοί και προσιτοί τρόποι που επιτρέπουν τη σημαντική βελτίωση της ποιότητας και της κατάστασης των γαιών.
Διάβρωση του εδάφους και τρόποι πρόληψής της από το κράτος
Για την υποστήριξη των αγροτών, έχει αναπτυχθεί μια σειρά προγραμμάτων που στοχεύουν στην προστασία της γης και την πρόληψη της υποβάθμισής της. Ένα από τα σημαντικά μέτρα για την προστασία των εδαφικών πόρων είναι το πρόγραμμα “Ζώνες δέντρων ζωής”, το οποίο στοχεύει στην αποκατάσταση δέντρων και θάμνων που εκτελούν προστατευτική λειτουργία. Ο ρόλος των πράσινων φυτεύσεων στην καταπολέμηση της διάβρωσης του εδάφους είναι πολύ σημαντικός, και μια τέτοια πρωτοβουλία θα βοηθήσει στη δημιουργία αξιόπιστων φραγμών κατά του ανέμου και της έκπλυσης του εδάφους, που είναι σημαντικό για τη διατήρηση της γονιμότητάς του.
Η Ουκρανία συνεργάζεται ενεργά με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον FAO, λαμβάνοντας οικονομική βοήθεια για την ανάπτυξη και τη διατήρηση του γεωργικού τομέα. Προς το παρόν, οι ακόλουθες περιοχές έχουν λάβει μερίδια επιδοτήσεων:
- Λβιβ·
- Ιβάνο-Φρανκίβσκ·
- Ζακαρπάτια·
- Τσερνίβτσι (συγκεκριμένες περιοχές).
Το έργο βρίσκεται σε εξέλιξη από το 2021, αλλά λαμβάνοντας υπόψη την πλήρους κλίμακας εισβολή, η αρχική μορφή άλλαξε και προσαρμόστηκε στις νέες συνθήκες. Και η διάβρωση του εδάφους, της οποίας οι αιτίες μπορεί να οφείλονται σε χημική μόλυνση της γης, γίνεται μία από τις σημαντικές κατευθύνσεις που επιτρέπουν τη διατήρηση των εξαγωγών γεωργικών προϊόντων από την Ουκρανία.
Η μείωση της έκτασης των γόνιμων εδαφών αποτελεί σοβαρή απειλή για την επισιτιστική ασφάλεια. Εκτός από τα φυσικά φαινόμενα, σημαντική ζημιά στις γεωργικές εκτάσεις προκαλείται από χημική μόλυνση, καθώς και από υπερβολική καλλιέργεια με τη χρήση αντίστοιχου εξοπλισμού. Η ανάπτυξη μέτρων για την εξάλειψη των συνεπειών, καθώς και η πρόληψη της εμφάνισής τους στο μέλλον, γίνεται το κύριο εργαλείο στην καταπολέμηση της διάβρωσης.
Η κρατική υποστήριξη είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα, αλλά συχνά δεν επαρκεί. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι αγρότες πρέπει να βασίζονται αποκλειστικά στον εαυτό τους — και η υπηρεσία WEAGRO παρέχει την ευκαιρία να αποκτήσουν ευνοϊκούς όρους για την αγορά εξοπλισμού, σπόρων και άλλων τύπων προϊόντων. Η αγροτική χρηματοδότηση είναι μια ευκαιρία να πραγματοποιήσετε αγορές με αναβολή πληρωμών υπό ειδικούς όρους. Μπορεί να διευθετηθεί χωρίς πρόσθετα έγγραφα, δυσκολίες ή προβλήματα — online και με λήψη απόφασης εντός 30 λεπτών.
